اختلال دوقطبی(محمدرضا عبدخانی)

اختلال دوقطبی (که در گذشته به عنوان بیماری شیدایی-افسردگی یا افسردگی شیدایی شناخته می‌شد) یک اختلال خلقی و روانشناختی مادام‌العمر است که باعث تغییرات شدید در خلق و خو، سطح انرژی، الگوهای تفکر و رفتار می‌شود. این تغییرات ممکن است ساعت‌ها، روزها، هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشند و توانایی شما را برای انجام کارهای روزمره مختل کنند.

اختلال دوقطبی که در گذشته به عنوان بیماری شیدایی-افسردگی شناخته می‌شد، یک نوع اختلال مغزی و رفتاری است که با تغییرات شدید در خلق و خو و انرژی فرد مشخص می‌شود. این بیماری به طور معمول در اواخر بلوغ یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود، اما ممکن است در بعضی موارد در کودکان زیر ۱۸ سال و بزرگسالان بزرگتر نیز ظاهر شود.

تشخیص اختلال دوقطبی نیز به طور همزمان آسان و دشوار است. افراد مبتلا به این اختلال تغییرات عاطفی شدیدی را تجربه می‌کنند که بسیار متفاوت از خلق و خو و رفتار عادی آن‌ها است. این تغییرات ممکن است زندگی روزمره آنها را تحت تأثیر قرار دهد. اما همیشه نوسانات خلقی در شدت‌های مختلف بیانگر اختلال دوقطبی نیستند.

اختلال دوقطبی می‌تواند به دو صورت اصلی ارائه شود:

1. اختلال دوقطبی I: افراد مبتلا به این نوع از اختلال دوقطبی یک یا چند دوره شیدایی شدید را تجربه کرده‌اند. آن‌ها ممکن است دوره‌های شیدایی و افسردگی را به طور متناوب تجربه کنند. برای تشخیص این نوع اختلال دوقطبی، حداقل یک دوره شیدایی برای حداقل یک هفته با یا بدون دوره افسردگی لازم است. دوره افسردگی نیز معمولاً حداقل دو هفته طول می‌کشد. افراد مبتلا به این نوع اختلال دوقطبی ممکن است همچنین دوره‌های مختلط را تجربه کنند که شامل علائم همزمان شیدایی و افسردگی است.
2. اختلال دوقطبی II: افراد مبتلا به این نوع از اختلال دوقطبی دوره‌های افسردگی متناوب با دوره‌های هیپومانی (هیپومانیا کمتر شدید) را تجربه می‌کنند. آن‌ها هرگز یک دوره شیدایی کامل را تجربه نمی‌کنند که این مسئله از اختلال دوقطبی I متمایز می‌کند. این نوع اختلال دوقطبی اغلب ناتوان‌کننده‌تر از اختلال دوقطبی I است به دلیل شدت کمتر هیپومانیا در آن.

علاوه بر این دو نوع اصلی، اختلال دوقطبی می‌تواند به شکل‌های دیگری نیز ارائه شود، مانند اختلال سیکلوتیمیک که حالت خلقی مزمن ناپایدار را شامل می‌شود، یا اختلال دوقطبی مشخص یا نامشخص که علایم مشخص اختلال دوقطبی I یا II را ندارد، اما دوره‌های خلق و خوی غیرعادی را تجربه می‌کند.

تفاوت میان اختلال دوقطبی و اختلال شخصیت مرزی (BPD) نیز در آنجاست که BPD شامل یک الگوی طولانی‌مدت از نوسانات ناگهانی در خلق و خو، رفتار و تصویر از خود است که معمولاً به وسیله درگیری در تعاملات اجتماعی ایجاد می‌شود. در حالی که اختلال دوقطبی دوره‌های متمایز و طولانی‌تری از شیدایی و افسردگی دارد که به طور قابل توجهی زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

بنابراین، اختلال دوقطبی یک اختلال جدی و مزمن است که تاثیرات عمیقی بر زندگی افراد دارد و برای تشخیص و درمان آن نیاز به مراجعه به یک متخصص روانپزشکی دارید.

علایم و نشانه‌های اختلال دوقطبی چیست؟

علامت تعیین‌کننده اختلال دوقطبی نوع I، یک دوره شیدایی است که حداقل یک هفته طول می‌کشد، در حالی که افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نوع II یا سیکلوتیمیا دوره‌های هیپومانیک را تجربه می‌کنند.

بسیاری از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی همزمان دوره‌های هیپومانیک/شیدایی و افسردگی را تجربه می‌کنند، اما این حالات خلقی همیشه از یک الگوی مشخص پیروی نمی‌کنند و افسردگی همیشه از مراحل شیدایی پیروی نمی‌کند. همچنین ممکن است یک فرد چندین بار حالت خلق و خوی یکسانی را تجربه کند (دوره‌های اوتیمیا) قبل از اینکه حالت مخالف را تجربه کند.

تغییرات خلقی در اختلال دوقطبی ممکن است در طی چند هفته، ماه و گاهی حتی سال‌ها اتفاق بیفتد.

یکی از ویژگی‌های مهم تغییرات خلق و خوی در اختلال دوقطبی، این است که این تغییرات با خلق و خوی عادی شما متفاوت است و این تغییر خلق و خو برای مدت زمان طولانی ادامه می‌یابد. به عنوان مثال، در دوره شیدایی ممکن است این تغییرات برای چند روز یا چند هفته و در دوره افسردگی برای چندین هفته یا ماه به طول بیانجامد. شدت این فازها نیز در افراد مختلف و حتی در یک فرد در زمان‌های مختلف متفاوت است.

علائم و نشانه‌های دوره‌های شیدایی شامل:

• افزایش شدید شادی، امیدواری و هیجان.
• تغییرات ناگهانی و شدید در خلق و خو، مانند تبدیل شدن از حالت شادی به عصبانیت یا خشم.
• بی‌قراری و حرکت‌های بی‌هدف.
• گفتار سریع و افکار پرانرژی و مسابقه‌ای.
• افزایش انرژی، کاهش نیاز به خواب و احساس خستگی کمتر.
• افزایش تکانشگری، تصمیم‌گیری‌های نادرست مانند ترک شغل یا پروژه‌های مهم.
• طراحی و ساخت برنامه‌های زیاد و غیرمنطقی.
• رفتارهای بی‌اندیشه و خطرجویانه، مانند مصرف مواد مخدر و الکل، روابط جنسی ناامن یا بدون حفاظت.
• احساس بیش از حد برجسته، با استعداد یا مهم بودن.

در دوره‌های شدید شیدایی، افراد ممکن است از پیامدهای منفی اعمال خود غافل باشند. خودکشی در افراد دارای اختلال دوقطبی یک خطر همیشگی است، و برخی افراد در دوره‌های شیدایی، نه فقط در دوره‌های افسردگی، به خودکشی می‌پردازند.

اگر فردی دچار یک دوره شیدایی شدید باشد، به خصوص اگر توهم و هذیان را تجربه کند، ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد تا از خطرات احتمالی برای خود و دیگران جلوگیری شود.

علائم و نشانه‌های هیپومانیا

برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی علائمی که شبیه به شیدایی هستند را تجربه می‌کنند. این حالت به نام هیپومانیا شناخته می‌شود. در دوره هیپومانیا، ممکن است احساس بسیار خوبی داشته باشید و متوجه شوید که می‌توانید فعالیت‌های زیادی را انجام دهید. افرادی که در هیپومانیا هستند، معمولاً در موقعیت‌های اجتماعی یا حرفه‌ای به خوبی عمل می‌کنند.

ممکن است در طول دوره هیپومانیک احساس نکنید که رفتار شما غیرعادی است، اما خانواده و دوستان شما ممکن است نوسانات در خلق و خو و سطح فعالیت شما را تشخیص دهند. پس از دوره هیپومانیا، ممکن است به شدت افسرده شوید.

علائم و نشانه‌های دوره‌های افسردگی

علائم دوره‌های افسردگی در اختلال دوقطبی شامل علائم اساسی افسردگی هستند. این علائم شامل:

• غم و اندوه طاقت‌فرسا
• کم انرژی و خستگی
• کاهش انگیزه
• احساس ناامیدی یا بی‌ارزشی
• از دست دادن لذت از فعالیت‌هایی که قبلاً لذت می‌بردید
• مشکل در تمرکز و تصمیم‌گیری
• گریه بی‌دلیل
• تحریک‌پذیری
• نیاز بیشتر به خواب یا مشکلات خواب
• تغییرات در اشتها که می‌تواند منجر به کاهش یا افزایش وزن شود
• افکار خودکشی یا مرگ

اگر افکار خودکشی را تجربه می‌کنید، باید به دنبال مراقبت بیشتری بگردید.

علائم و نشانه‌های یک دوره مختلط

دوره‌های مختلط در اختلال دوقطبی شامل همزمانی علائم شیدایی و افسردگی هستند. در این دوره، شما همزمان احساسات و افکار منفی افسردگی را تجربه می‌کنید، اما همچنین احساس آشفتگی، بی‌قراری و انرژی بالایی دارید. افرادی که دوره‌های مختلط را تجربه می‌کنند، اغلب آن را به عنوان بدترین بخش اختلال دوقطبی توصیف می‌کنند.

برای تشخیص اختلال دوقطبی، روانپزشک یا روانشناس از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند، از جمله:

1. معاینه فیزیکی: بررسی جسمانی برای اطمینان از عدم وجود بیماری‌های فیزیکی که ممکن است علایم نوروپسیکی ایجاد کنند.
2. تاریخچه پزشکی کامل: شامل سوالات درباره علائم فعلی، سابقه مادام‌العمر، تجربیات پیشین و سابقه خانوادگی شما.
3. آزمایش‌های پزشکی: مانند آزمایش خون برای از بین بردن احتمال بیماری‌های دیگری که ممکن است علایم مشابهی داشته باشند، مثل اختلالات تیروئید.
4. . ارزیابی روانشناختی: توسط روانپزشک یا روانشناس، برای بررسی نحوه عملکرد شما از لحاظ روانشناختی و تشخیص مشکلات روانی.

برای تشخیص اختلال دوقطبی، شما باید حداقل یک دوره شیدایی یا هیپومانیا را تجربه کرده باشید. روانپزشکان برای تشخیص نوع اختلال دوقطبی از راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) استفاده می‌کنند.

افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است همچنین به بیماری‌های روانی دیگری، مانند اضطراب، اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD)، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یا اختلالات مصرف مواد/تشخیص دوگانه، همراه باشند.

در بعضی موارد، افرادی که دوره شیدایی شدید همراه با توهم تجربه می‌کنند، ممکن است به اشتباه به عنوان اسکیزوفرنی تشخیص داده شوند. همچنین، اختلال دوقطبی ممکن است به اشتباه به عنوان اختلال شخصیت مرزی (BPD) تشخیص داده شود.

بنابراین، ارائه دقیق و صادقانه اطلاعات در مورد علائم و تجربیات شما به متخصص بسیار مهم است تا به درستی تشخیص داده شوید و برنامه درمانی مناسب برای شما تدارک دیده شود.

علت دوقطبی

علت دقیق اختلال دوقطبی هنوز مشخص نیست، اما دانشمندان باور دارند که عوامل ژنتیکی نقش اساسی در بروز آن دارند. اختلال دوقطبی به عنوان یکی از بیماری‌های روانپزشکی پرارثی شناخته می‌شود، زیرا بیش از دو سوم افراد مبتلا به این اختلال حداقل یکی از خویشاوندان نزدیک خود دارای این بیماری هستند. با این حال، داشتن یک خویشاوند مبتلا به اختلال دوقطبی به تنهایی به این معنی نیست که شما نیز به آن مبتلا خواهید شد.

علاوه بر ژنتیک، تحقیقات نشان داده است که تغییرات در ساختارهای مغزی و واکنش‌های مختلف در مغز نیز نقش دارند. این تغییرات ممکن است در اندازه یا فعالیت بخش‌های مغزی مشخصی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی مشاهده شود، اما هنوز نمی‌توان این بیماری را با اسکن مغز تشخیص داد.

عوامل محیطی نیز می‌توانند نقشی در بروز اختلال دوقطبی داشته باشند، از جمله تروماهای روانی و استرس‌های زندگی مانند مرگ عزیزان، بیماری‌های جدی، طلاق و مشکلات مالی که می‌توانند عوارضی ناخواسته ایجاد کنند.

اختلال دوقطبی به طور متوسط در حدود 5.7 میلیون بزرگسال در آمریکا، یعنی حدود 2.6٪ از جمعیت این کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

تحقیقات همچنان در حال انجام است تا ارتباط بین عوامل مختلف در بروز اختلال دوقطبی بهتر درک شود و راهکارهایی برای پیشگیری و مدیریت بهتر این بیماری توسعه داده شود.

اختلال دوقطبی چگونه درمان می شود؟

درمان اختلال دوقطبی شامل مجموعه‌ای از روش‌هاست که می‌تواند به بسیاری از افراد، از جمله افرادی که شدیدترین اشکال این اختلال را دارند، کمک کند. این درمان معمولاً شامل روان درمانی، داروهای مختلف، استراتژی‌های خود مدیریتی، و تغییرات در سبک زندگی مانند ورزش و مدیتیشن است.

اختلال دوقطبی یک بیماری مزمن است و نیازمند درمان مداوم است. افراد ممکن است در زمان‌های مختلف دوره‌های شیدایی یا افسردگی را تجربه کنند، اما درمان مداوم می‌تواند به کنترل این علائم کمک کند.

اگر شما علاوه بر اختلال دوقطبی، با سایر بیماری‌های روانی مانند اضطراب یا ADHD نیز مبتلا هستید، درمان ممکن است پیچیده‌تر باشد، اما با درمان مناسب این شرایط، بهبودی ممکن است دست‌پذیر باشد.

برای درمان اختلال دوقطبی، از چندین نوع درمان مختلف استفاده می‌شود که شامل موارد زیر می‌باشد:

1. روان درمانی (گفتار درمانی): این نوع درمان بر اساس مکالمه و برقراری ارتباط با یک روانشناس یا روانپزشک است. هدف آن کمک به شناسایی و تغییر افکار، احساسات و رفتارهای ناخوشایند است که ممکن است باعث تشدید علایم اختلال دوقطبی شوند.
2. ریتم درمانی بین فردی و اجتماعی (IPSRT):این درمان بر روی بهبود خلق و خوی شما تأکید دارد، با توجه به مدیریت ریتم‌های بیولوژیکی و اجتماعی زندگی. IPSRT مهارت‌هایی را برای حفظ پایبندی به داروها، مدیریت استرس‌های زندگی و کاهش اختلالات در ریتم‌های اجتماعی به شما آموزش می‌دهد.
3. درمان خانواده محور: این نوع درمان برای بزرگسالان و کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی و خانواده آنها مناسب است. این درمان شامل جلساتی است که شما و خانواده‌تان با هم در مورد اختلال دوقطبی صحبت می‌کنید و مهارت‌هایی برای بهبود ارتباطات و حل مسائل زندگی خانوادگی یاد می‌گیرید.
4. درمان شناختی رفتاری (CBT): این نوع درمان ساختارمند و هدفمند است که به شما کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را بشناسید و درک کنید که چگونه اینها بر رفتارهایتان تأثیر می‌گذارند. از طریق CBT، می‌توانید الگوهای منفی فکری خود را شناسایی کنید و یاد بگیرید که به جای آنها الگوها و عادات فکری سالم‌تری را اتخاذ کنید.

این درمان‌ها می‌توانند به طور ترکیبی یا جداگانه برای مدیریت علائم اختلال دوقطبی و بهبود کیفیت زندگی شما مؤثر باشند. انتخاب نوع درمانی ممکن است به ویژگی‌های شخصیتی و نیازهای شما بستگی داشته باشد که بهتر است با متخصص مشاوره کنید.

چه داروهایی برای درمان اختلال دوقطبی استفاده می شود؟

درمان اختلال دوقطبی معمولاً شامل ترکیب چندین دارو است که توسط روانپزشک تجویز می‌شوند. این داروها از چند دسته اصلی شامل تثبیت‌کننده‌های خلق و خو، داروهای اعصاب نسل دوم (نورولپتیک‌ها)، و داروهای ضد افسردگی تشکیل شده‌اند.

• تثبیت‌کننده‌های خلق و خو

این دسته شامل داروهایی است که برای مدیریت دوره‌های شیدایی یا هیپومانیک در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی استفاده می‌شود. نمونه‌هایی از این داروها شامل موارد زیر می‌باشند:

1.  لیتیوم (Eskalith®, Lithobid®, Lithonate®)
2. والپروئیک اسید (Depakene®)
3. دیوالپروکس سدیم (Depakote®)
4. کاربامازپین (Tegretol®, Equetro®)
5. لاموتریژین (Lamictal®)

لیتیوم به عنوان یکی از داروهای تجویزی معتبر و بررسی شده برای درمان اختلال دوقطبی شناخته می‌شود و می‌تواند به کاهش علائم بیمار کمک کند. این دارو به طور طبیعی از نمک استخراج می‌شود و برای کنترل سطح آن در خون بیمار نیازمند پایش دقیق است.

• داروهای نورولپتیک (اعصاب نسل دوم)

این دسته شامل داروهایی است که در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی برای مدیریت علائم شیدایی و افسردگی استفاده می‌شود. برخی از موارد معمول این دسته عبارتند از:

1. کاریپرازین (Vraylar®)
2. لورازیدون (Latuda®)
3. ترکیب اولانزاپین-فلوکستین (Symbyax®)
4. کوئتیاپین (Seroquel®)
5. اولانزاپین (Zyprexa®)
6. **ریسپریدون (Risperdal®)**
7. آریپیپرازول (Abilify®)

• داروهای ضد افسردگی

در برخی موارد، داروهای ضد افسردگی نیز به همراه یک تثبیت‌کننده خلق و خو برای جلوگیری از شروع دوره‌های شیدایی تجویز می‌شوند. برخی از داروهای مورد تایید این دسته عبارتند از:

1. سروترالین (Zoloft®)
2. پاروکستین (Paxil®)
3. فلووکستین (Prozac®)
4. سیتالوپرام (Celexa®)
5. اسکیتالوپرام (Lexapro®)

در پایان، افرادی که به درمان دارویی برای اختلال دوقطبی پاسخ نمی‌دهند یا داروهای مختلف عوارض جانبی دارند، ممکن است به روش‌های دیگری مانند الکتروشوک درمانی (ECT)، تحریک مغناطیسی ترانس‌کرانیال (TMS)، یا درمان‌های مکمل و جایگزین مانند مدیتیشن و ورزش روی آورند. همچنین تغییرات در سبک زندگی از جمله مدیریت استرس، روابط سالم، و رژیم غذایی مناسب نیز می‌تواند در بهبود علائم اختلال دوقطبی موثر باشد.