تاثیر استرس روی سیستم ایمنی بدن(محمدرضا عبدخانی)

افراد زیادی متوجه شده‌اند که اضطراب و بیماری‌ها رابطه نزدیکی با یکدیگر دارند. هنگامی که ما دچار اضطراب در خانه یا محل کار می‌شویم، مشکلاتی همچون سرماخوردگی، آنفلونزا، تبخال و حساسیت‌ها ممکن است تشدید شوند. این وضعیت برای ویروس کرونا نیز صادق است؛ به‌طوری که افراد مبتلا به این ویروس، در شرایط استرس، ممکن است با ضعف سیستم ایمنی بدن مواجه شوند.

ارتباط میان استرس و بیماری به دو دسته تقسیم می‌شود: گروهی که هرگز بیمار نمی‌شوند مگر اینکه به مرخصی بروند (یعنی بعد از کاهش استرس) و سپس تمام زمان خود را صرف مبارزه با ویروس می‌کنند. گروه دیگر بلافاصله پس از مواجهه با استرس و اضطراب، دچار بیماری می‌شوند. تحقیقات علمی بسیاری در حال حاضر در حال بررسی این موضوع هستند که آیا واقعاً ارتباطی بین استرس و بیماری وجود دارد و اگر بله، این ارتباط به چه صورت است. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های این تحقیق، بررسی تأثیر استرس بر سیستم ایمنی بدن است، زیرا یکی از راه‌های بروز بیماری‌ها به‌واسطه استرس، تأثیر آن بر سیستم ایمنی است.

وظیفه اصلی سیستم ایمنی بدن، محافظت از بدن در برابر عوامل مضر و بیماری‌زا است. سلول‌های سیستم ایمنی، که شامل گلبول‌های سفید هستند، از طریق خون در سراسر بدن جریان دارند و در اندام‌های مختلفی مانند مغز استخوان، غده تیموس، غدد لنفاوی و طحال نیز حضور دارند

گلبول‌های سفید انواع مختلفی دارند، اما مهم‌ترین نوع آن‌ها در این زمینه لنفوسیت‌ها هستند. برخی از آزمایشات سلامت سیستم ایمنی فقط تعداد گلبول‌های سفید خون را اندازه‌گیری می‌کنند، در حالی که برخی دیگر کیفیت تعداد پادتن‌های تولید شده توسط بدن را بررسی می‌کنند. زمانی که عوامل مضر به بدن حمله می‌کنند، تعدادی از لنفوسیت‌ها پروتئینی به نام پادتن تولید می‌کنند. پادتن‌ها بلافاصله به مواد مضر می‌چسبند تا دیگر گلبول‌های سفید آن‌ها را از بین ببرند و از بروز عفونت جلوگیری کنند.

در آزمایشات دیگر، عملکرد برخی لنفوسیت‌های خاص ارزیابی می‌شود. استرس می‌تواند با کاهش ظرفیت لنفوسیت‌ها برای مبارزه با عفونت و تکثیر، سیستم ایمنی را تضعیف کند. به‌طور کلی، هر چه میزان تکثیر لنفوسیت‌ها بیشتر باشد، عملکرد آن‌ها بهتر است. اهمیت تکثیر این است که در مواجهه با عوامل بیماری‌زا، سلول‌های ایمنی باید قبل از موفقیت در حذف عامل بیماری‌زا، تکثیر شوند تا تعدادشان افزایش یابد. در آزمایش‌های دیگر، میزان “سمیت سلول‌های کشنده طبیعی” سنجیده می‌شود. در این روش، گلبول‌های سفید را به‌مدت چند ساعت با سلول‌های تومور انکوبه می‌کنند تا اثر آن‌ها در از بین بردن تومور مشخص شود. هر چه گلبول‌های سفید بتوانند تعداد بیشتری از تومورها را از بین ببرند،

عملکرد سلول‌های کشنده طبیعی بهتر است. این پتانسیل اهمیت بسیاری دارد زیرا سلول‌های کشنده طبیعی یکی از سریع‌ترین سلول‌های سیستم ایمنی هستند که در مبارزه با ویروس‌ها و تومورها واکنش نشان می‌دهند.

تحقیقات مختلفی به بررسی رابطه میان استرس و سیستم ایمنی پرداخته‌اند و تاثیر عوامل متعددی مانند امتحان، سوگواری، طلاق، بیکاری، فشار ذهنی و مراقبت از بستگان مبتلا به آلزایمر را مورد مطالعه قرار داده‌اند. نتایج این تحقیقات نشان می‌دهند که استرس می‌تواند بر تعداد گلبول‌های سفید خون و میزان پادتن‌های موجود در خون تاثیر بگذارد. همچنین، استرس بر عملکرد سیستم ایمنی تاثیرگذار است و افراد تحت استرس معمولاً با کاهش شدید در تعداد لنفوسیت‌ها و سمیت سلول‌های کشنده طبیعی مواجه می‌شوند. به نظر می‌رسد که مدت زمان استرس نیز بر میزان تغییرات در سیستم ایمنی اثر می‌گذارد؛ به طور مثال، استرس طولانی‌مدت می‌تواند منجر به کاهش بیشتری در تعداد گلبول‌های سفید خون شود. همچنین، نوع استرس نیز بر سیستم ایمنی تاثیر متفاوتی دارد؛

استرس‌های درون‌فردی مانند طلاق و سوگواری ممکن است اثرات متفاوتی نسبت به استرس‌های ناشی از امتحان یا بیکاری داشته باشند.

ارتباط بین وضعیت‌های روانی منفی مانند اضطراب و افسردگی و سیستم ایمنی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می‌دهند که افسردگی و اضطراب با کاهش تکثیر لنفوسیت‌ها و سلول‌های کشنده طبیعی و همچنین تغییرات در تعداد گلبول‌های سفید و میزان پادتن‌ها مرتبط است. به نظر می‌رسد که توانایی بدن در تولید پادتن‌ها به میزان اضطراب فرد وابسته است؛ به طوری که هرچه اضطراب بیشتر باشد، پس از مواجهه با عامل بیماری‌زا، پادتن‌های کمتری تولید می‌شود.

چگونه استرس یا وضعیت‌های منفی روانی می‌توانند سیستم ایمنی را تغییر دهند؟ پاسخ به این سوال می‌تواند در مکانیزم‌های روانی و رفتاری نهفته باشد. از نظر روانی، استرس باعث فعال شدن چندین سیستم، از جمله محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال و سیستم عصبی سمپاتیک، می‌شود. این فعال‌سازی منجر به افزایش سطح هورمون‌های خاصی مانند کورتیزول و کاته‌کولامین‌ها (اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین) در خون می‌شود. این هورمون‌ها بر عملکرد سیستم ایمنی تاثیر می‌گذارند؛ به عنوان مثال، افزایش شدید کورتیزول و اپی‌نفرین می‌تواند منجر به کاهش تعداد گلبول‌های سفید و کاهش تکثیر لنفوسیت‌ها و سلول‌های کشنده طبیعی شود

دیگری مانند هورمون رشد، پرولاکتین و اپیوئیدهای طبیعی (بتا-اندورفین و انکفالین) نیز بر سیستم ایمنی تاثیر می‌گذارند. این هورمون‌ها به گیرنده‌های گلبول‌های سفید در بافت سلولی متصل می‌شوند و بر عملکرد آن‌ها اثر می‌گذارند. از سوی دیگر، استرس می‌تواند بر رفتارهای فردی تاثیر بگذارد که به نوبه خود بر سیستم ایمنی اثر می‌گذارد. افراد مضطرب معمولاً کمتر می‌خوابند، هورمون‌های کمتر ورزش می‌کنند، رژیم غذایی ناسالمی دارند، بیشتر سیگار می‌کشند و مصرف الکل و مواد مخدر بیشتری دارند. تمامی این رفتارها می‌توانند به کاهش عملکرد سیستم ایمنی منجر شوند

توضیح این تغییرات در سیستم ایمنی به‌دلیل استرس پیچیده است. هرچند که کاهش فعالیت سلول‌های کشنده طبیعی در برخی بیماری‌های خاص مانند سرطان و بیماری‌های عفونی یا خودایمنی به وضوح مشاهده می‌شود، اما عوارض مستقیم این کاهش بر سلامت به‌طور قطعی ثابت نشده است. کاهش تکثیر لنفوسیت‌ها می‌تواند منجر به افزایش میزان مرگ‌ومیر و بستری شدن افراد مسن در بیمارستان شود، اما ارتباط دقیق بین بروز بیماری‌های خاص و نقص در عملکرد سیستم ایمنی هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است. با این حال، تأثیر منفی استرس بر سلامت فرد به وضوح مشاهده می‌شود و بخشی از این تاثیر ممکن است ناشی از تضعیف سیستم ایمنی بدن باشد. امید است که تحقیقات آینده به ما نشان دهند چگونه می‌توان با کاهش استرس، به بهبود سلامت فرد کمک کرد.