اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) یک بیماری مداوم است که عمدتاً در کودکان مشاهده می‌شود، اما ممکن است تا دوران بزرگسالی ادامه یابد. کودکان مبتلا به این اختلال با چالش‌هایی نظیر ناتوانی در تمرکز، فعالیت‌های بیش از حد، رفتارهای ناگهانی، کاهش اعتمادبه‌نفس و عملکرد تحصیلی ضعیف مواجه هستند. این کودکان اغلب از درمان‌های رفتاری، آموزش مهارت‌های اجتماعی و مشاوره که توسط متخصصان سلامت روان مانند روانپزشکان، روانشناسان یا مددکاران اجتماعی ارائه می‌شود، بهره می‌برند. برای آشنایی بیشتر با نقش مشاوره در مدیریت علائم ADHD، تا پایان این مقاله همراه ما باشید.
مشاوره برای کودکان مبتلا به بیش فعالی (ADHD) چیست؟
صرف‌نظر از سن فرزندتان، متخصصان معتقدند که مشاوره اولین گام در مدیریت علائم ADHD است. مشاوره، که اغلب به شکل رفتاردرمانی انجام می‌شود، بر روی رفتارها تمرکز دارد و نه احساسات. به بیان ساده‌تر، این درمان به کودک شما یاد می‌دهد چگونه انرژی منفی و آسیب‌زا را به افکار و رفتارهای مثبت تبدیل کند. در حالی که رفتاردرمانی تاثیری مستقیم بر علائم اصلی ADHD یا نحوه کارکرد مغز ندارد، اما مهارت‌هایی را به کودک می‌آموزد که به موفقیت او در مدرسه، خانه و جامعه کمک می‌کند.
پزشکان معمولاً بلافاصله پس از تشخیص ADHD، رفتاردرمانی را توصیه می‌کنند. برای کودکان پیش‌دبستانی (۴ یا ۵ ساله)، مشاوره اغلب تنها رویکرد پیشنهادی است. تحقیقات نشان می‌دهد که این نوع درمان در کودکان خردسال به اندازه داروها موثر است.
اگر مشاوره به تنهایی نتواند علائم کودک را بهبود بخشد یا کودک علائم متوسط تا شدید داشته باشد، پزشک ممکن است دارو نیز تجویز کند. آکادمی پزشکان کودکان آمریکا (AAP) ترکیب رفتاردرمانی و دارو را برای کودکان بالای ۶ سال توصیه می‌کند.
برخی مشاوران از بازی‌درمانی برای ارتباط با کودکان خردسال استفاده می‌کنند. با این حال، تحقیقات اثبات نکرده‌اند که بازی‌درمانی یا گفتگودرمانی به کاهش علائم ADHD در این گروه سنی کمک می‌کند.
هدف از مشاوره برای کودکان مبتلا به ADHD چیست؟
کودکان دارای ADHD اغلب برای نشستن در یک مکان دچار مشکل هستند و بی‌قراری می‌کنند، که این موضوع تمرکز و توجه را دشوار می‌سازد و ممکن است عملکرد آنها را در خانه و مدرسه مختل کند. مشاور با آموزش مهارت‌هایی به کودک کمک می‌کند تا بتواند:
- رفتارهای مناسب‌تری داشته باشد.
- رفتارهای منفی و مشکل‌زا را کاهش دهد.
- احساسات خود را به روش صحیح و سازنده بیان کند.
مشاوره کودکان بیش فعال چگونه است؟
مشاوره برای کودکان مبتلا به ADHD یک فرآیند ویژه است که به والدین و کودکان کمک می‌کند. این نوع مشاوره به ویژه بر آموزش والدین تأکید دارد و به عنوان تنها روش مؤثر برای کودکان خردسال مبتلا به این اختلال شناخته می‌شود. والدین معمولاً باید حداقل هشت جلسه با مشاور داشته باشند تا تکنیک‌های لازم برای مدیریت رفتارهای فرزندشان را یاد بگیرند. علاوه بر این، آموزش مدیریت استرس می‌تواند برای والدین بسیار مفید باشد و به آنها کمک کند تا با مشاهده علائم ADHD در فرزندشان ناامید نشوند و آرامش خود را حفظ کنند.
در اولین جلسه مشاوره، والدین باید با مشاور در مورد اهداف و رفتارهایی که برایشان چالش‌برانگیزتر است، گفتگو کنند. این اطلاعات به مشاور کمک می‌کند تا یک برنامه درمانی مناسب برای بهبود رفتارهای کودک طراحی کند. این برنامه معمولاً شامل ایجاد یک سیستم پاداش و جریمه در محیط خانه است. در این سیستم، کودک به خاطر انجام وظایف خود پاداش می‌گیرد و تشویق می‌شود، اما در صورتی که وظیفه‌ای را به درستی انجام ندهد، ممکن است امتیازات خود را از دست بدهد.
هدف از این سیستم پاداش و جریمه تقویت رفتارهای مثبت کودک است. والدین به صورت هفتگی با مشاور ملاقات می‌کنند تا درباره پیشرفت فرزندشان صحبت کنند و راهکارهای مناسبی برای مشکلاتشان پیدا کنند. همچنین، کودک به طور معمول یک بار در هفته به مشاور مراجعه می‌کند تا مهارت‌های لازم برای انجام وظایفش را بیاموزد. در این جلسات، کودک استراتژی‌هایی را یاد می‌گیرد که به او در رسیدن به اهدافش در خانه و مدرسه کمک می‌کند و همچنین مهارت‌های کنترل خشم و احساسات خود را تقویت می‌کند.
اگر مشاوره به خوبی پیش برود، انتظار می‌رود که رفتارهای مثبت کودک افزایش یابد و عملکرد او در مدرسه بهتر شود. اما اگر احساس می‌کنید فرزندتان پیشرفت نمی‌کند و قادر به کسب پاداش از طریق انجام وظایفش نیست، مهم است که با مشاور خود در این باره صحبت کنید. ممکن است نیاز باشد که برنامه درمانی تغییر کند یا به‌روزرسانی شود.
برای آماده‌سازی برای اولین جلسه مشاوره کودکان مبتلا به ADHD، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- فهرست مشکلات و علائم: یک لیست از رفتارها و مشکلات فرزندتان در خانه و مدرسه تهیه کنید.
- اطلاعات شخصی: تغییرات اخیر یا عوامل استرس‌زا در زندگی فرزندتان را یادداشت کنید.
- مدارک تحصیلی و ارزیابی‌ها: نتایج ارزیابی‌های گذشته و کارنامه مدرسه را به همراه داشته باشید.
- سوالات: سوالاتی که می‌خواهید از مشاور بپرسید را یادداشت کنید.
در طول مشاوره، ممکن است متخصص سلامت روان سوالات زیر را از شما بپرسد:
- اولین بار چه زمانی متوجه مشکلات رفتاری فرزندتان شدید؟
- آیا این رفتارها دائمی هستند یا فقط در شرایط خاص دیده می‌شوند؟
- شدت مشکلات کودک شما در خانه و مدرسه چقدر است؟
- به نظر شما چه عواملی باعث تشدید رفتارهای فرزندتان می‌شود؟
- چه چیزهایی می‌تواند به بهبود رفتار فرزندتان کمک کند؟
- آیا فرزند شما کافئین مصرف می‌کند؟ چه مقدار؟
- الگوی خواب و ساعت خواب کودک چگونه است؟
- عملکرد تحصیلی فرزند شما در گذشته و حال چگونه بوده است؟
- آیا فرزند شما در خانه مطالعه می‌کند و آیا در خواندن دچار مشکل است؟
- چه روش‌های انضباطی را در خانه اعمال کرده‌اید و کدام یک مؤثرتر بوده‌اند؟
- توضیحاتی درباره افرادی که با فرزندتان زندگی می‌کنند و برنامه روزمره‌تان ارائه دهید.
- درباره روابط اجتماعی فرزندتان در خانه و مدرسه چه نظری دارید؟
متخصص ممکن است بر اساس پاسخ‌های شما و علائم فرزندتان، سوالات بیشتری نیز بپرسد. آمادگی برای این سوالات به شما کمک می‌کند تا از جلسه مشاوره بیشترین بهره را ببرید.
کلام پایانی
در این مقاله به بررسی مفهوم مشاوره برای کودکان مبتلا به ADHD و نحوه آن پرداختیم. اکنون می‌دانید که رفتار درمانی، با یا بدون استفاده از دارو، می‌تواند به فرزندتان کمک کند تا علائم اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی را کنترل کند. این امر به بهبود عملکرد او در خانه و مدرسه و افزایش اعتماد به نفسش منجر خواهد شد. با این حال، باید در نظر داشته باشید که تغییرات و یادگیری مهارت‌های جدید به زمان نیاز دارند و نباید انتظار تغییرات سریع داشته باشید.
اگر فرزندتان به ADHD مبتلا است و نمی‌دانید چه راه‌کاری برای درمان او مناسب‌تر است، مشاوره با یک متخصص روانشناس می‌تواند بسیار مؤثر باشد.