حتماً تا به حال با افرادی روبرو شده‌اید که ادعا می‌کنند از ارتفاع می‌ترسند، هرگز سوار هواپیما نمی‌شوند یا با دیدن حیوانات دچار لرزش و هراس شدیدی می‌شوند. حتی ممکن است خودتان هم جزو این دسته از افراد باشید. این هراس‌های شدید و اغلب بی‌معنی که زندگی فرد را در طولانی مدت تحت تأثیر قرار می‌دهند، به نام فوبیا شناخته می‌شوند و در سرتاسر دنیا افراد زیادی را درگیر کرده‌اند. پس اگر به انواع فوبیا مبتلا هستید و مایل هستید روش‌های درمانی را بشناسید، نیاز است اطلاعاتتان را در این زمینه افزایش دهید.
فوبیا چیست؟
فوبیا ترس بیش از حد، دائمی، غیرمنطقی و بی‌معنی از عاملی است که معمولاً احتمال آسیب‌رسانی آن کم است. واژه فوبیا از کلمه یونانی “phobos” به معنی ترس و وحشت می‌آید. در انگلیسی نیز به همان “Phobia” شهرت دارد. اگر فردی به این مشکل دچار شود، ترس بسیار شدیدی از یک شئ یا موقعیت خاص را تجربه می‌کند. در واقع، فوبیا با هراس‌های معمولی متفاوت است؛ زیرا اضطراب و پریشانی قابل توجهی به وجود می‌آورد و ممکن است موجب اختلال در زندگی روزمره در خانه، محل کار یا مدرسه شود.
علل به وجود آمدن فوبیا را بشناسید:
عوامل ژنتیکی و محیطی متعددی در ابتلا به فوبیا نقش دارند. کودکانی که یکی از بستگان نزدیکشان مبتلا به اختلالات اضطرابی باشد، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به فوبیا قرار دارند. اتفاق های ناراحت‌کننده مانند غرق‌شدگی نیز می‌تواند با ابتلا به فوبیا مرتبط باشد. تجربه ناخوشایند در فضاهای محصور، ارتفاعات زیاد، گازگرفتگی توسط حیوانات و نیش حشرات نیز از دیگر عوامل ایجاد فوبیا به شمار می‌روند.
افرادی که تحت درمان‌های پزشکی هستند یا با مشکلات سلامتی مواجه‌اند نیز اغلب به هراس و فوبیا مبتلا می‌شوند. همچنین، ابتلا به این مشکل اضطرابی در افرادی که دچار آسیب‌ها و ضربه‌های مغزی شده‌اند، شایع است. همچنین مصرف مواد مخدر و افسردگی نیز از دیگر عواملی هستند که می‌توانند با فوبیا در ارتباط باشند.
به‌طورکلی، افرادی که از نظر ژنتیکی مستعد اضطراب هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به فوبیا قرار دارند. علاوه بر این، سن، وضعیت اقتصادی اجتماعی و جنسیت نیز از عوامل پرخطر برای برخی از انواع فوبیا به شمار می‌روند. به عنوان مثال، زنان بیشتر به فوبیای حیوانات دچار می‌شوند و کودکان یا افرادی با سطح ضعیف اجتماعی و اقتصادی بیشتر به فوبیای اجتماعی مبتلا می‌شوند. مردان نیز اغلب به فوبیای دندانپزشکی و پزشکی دچار می‌شوند.
علائم فوبیا با بیماری‌های روانی حاد مانند اسکیزوفرنی متفاوت است. در اسکیزوفرنی، افراد دچار توهمات بینایی و شنیداری، هذیان، پارانویا، علائم منفی مانند بی‌حسی و علائم نامنظم می‌شوند. شاید فوبیا غیرمنطقی و نامعقول باشد، اما افراد مبتلا در زندگی شکست نمی‌خورند.
همچنین، به ندرت ممکن است فوبیا و پارانوئید با هم اشتباه گرفته شوند، اما باید بدانید که تفاوت عمده‌ای بین آنها وجود دارد و می‌تواند تشخیصشان را برای شما ساده‌تر کند. پارانوئید نوعی اختلال شخصیتی است که با شک و بدگمانی فرد همراه است، در حالی که فوبیا ناشی از اضطراب و ترس است.
انواع فوبیا
فوبیا در شکل‌ها و اندازه‌های مختلفی وجود دارد و از آنجایی که تعداد اشیا و موقعیت‌های مختلف در زندگی بی‌شمار است، لیست فوبیاهای خاص نیز شامل تعداد بسیاری می‌شود. طبق کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ایالات متحده، فوبیاهای خاص در پنج گروه اصلی قرار می‌گیرند:
- ترس‌های مربوط به حیوانات (عنکبوت، سگ، حشرات)
- ترس‌های مربوط به محیط‌های طبیعی (ارتفاع، رعد و برق، تاریکی)
- . ترس‌های مربوط به خون، جراحت و آسیب یا مشکلات پزشکی (تزریق، شکستگی استخوان، افتادن)
- ترس‌های مربوط به موقعیت‌های خاص (پرواز، سوار آسانسور شدن، رانندگی)
- سایر موارد (خفگی، صدای بلند، غرق شدن)
نام‌گذاری انواع فوبیا معمولاً با ترکیب یک پیشوند یونانی یا لاتین و پسوند -phobia انجام می‌شود. به عنوان مثال، ترس از آب با ترکیب دو واژه “هیدرو” به معنای آب و “فوبیا” ایجاد می‌شود. نوع دیگری از فوبیا به نام “فوبیافوبیا” یا ترس از ترس (هراس فوبی) نیز وجود دارد که متأسفانه بسیار شایع است.
انواع مختلف فوبیا
فوبیا انواع مختلفی دارد و ممکن است بر اساس تجربیات فرهنگی، جنسیت و حتی سن به صورت متفاوتی بروز کند. در ادامه به معرفی چند نوع از فوبیاها می‌پردازیم:
آگورافوبیا یا ترس از مکان‌های باز (Agoraphobia)
این ترس مربوط به مکان یا موقعیت‌هایی می‌شود که فرد نمی‌تواند از آن فرار کند. افراد مبتلا اغلب از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب می‌کنند و در خانه می‌مانند.
فوبیای اجتماعی (Social Phobia)
این ترس، که به عنوان اختلال اضطراب اجتماعی نیز شناخته می‌شود، منجر به نگرانی شدید در مورد موقعیت‌های اجتماعی می‌گردد و حتی ممکن است به انزوای فرد منجر شود. تعاملات اجتماعی ساده می‌تواند منجر به پنیک و وحشت شود.
گلوسوفوبیا یا ترس از سخنرانی (Glossophobia)
این ترس به عنوان اضطراب در عملکرد یا ترس از صحبت در مقابل افراد شناخته می‌شود. افراد مبتلا به این فوبیا علائم جسمی شدیدی را تجربه می‌کنند.
آکروفوبیا یا ترس از ارتفاع (Acrophobia)
افراد مبتلا به این فوبیا از کوه، پل یا طبقات بالای ساختمان‌ها می‌ترسند و از آنها پرهیز می‌کنند. علائمی مانند سرگیجه و عرق کردن در این افراد شایع است.
کلاستروفوبیا یا ترس از محیط‌های بسته (Claustrophobia)
این ترس ممکن است فرد را از سوار شدن خودرو یا آسانسور بازدارد و به عاملی ناتوان‌کننده تبدیل شود.
آویاتوفوبیا یا ترس از پرواز (Aviophobia)
این فوبیا زمانی رخ می‌دهد که فرد قرار باشد سوار هواپیما یا وسایل پروازی دیگری شود. تجربه اتفاقات بد می‌تواند از علل بروز این فوبیا باشد.
دنتوفوبیا یا ترس از دندانپزشکی (Dentophobia)
این هراس به محیط مطب دندانپزشک یا اقدامات درمانی مربوط می‌شود و می‌تواند پس از تجربه ناخوشایند در مطب به وجود آید.
هموفوبیا یا ترس از خون (Hemophobia)
این ترس با خون و جراحت در ارتباط است و فرد ممکن است هنگام تماس با خون بیهوش شود.
زوفوبیا یا ترس از حیوانات (Zoophobia)
این ترس به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شود، مانند ترس از عنکبوت (آراکنوفوبیا)، ترس از سگ (سینوفوبیا) و ترس از مار (اوفیدیوفوبیا).
نیکتوفوبیا یا ترس از تاریکی (Nyctophobia)
این ترس در دوران کودکی رایج است، ولی اگر از دوره نوجوانی عبور کند، به نوعی فوبیا تبدیل می‌شود.
آسترافوبیا یا ترس از رعد و برق (Astraphobia)
اتوفوبیا یا ترس از تنهایی (Autophobia)
هیدروفوبیا یا ترس از آب (Hydrophobia)
فوبیاهای غیر معمول
علاوه بر انواع رایج فوبیا، انواع دیگری نیز وجود دارند که بسیار خاص و غیر معمول هستند. برخی از این فوبیاها عبارتند از:
- آلکتروفوبیا: ترس از مرغ
- اونوماتوفوبیا: ترس از نام یا کلمات خاص
- – پوگونوفوبیا: ترس از ریش
- نفوفوبیا: ترس از ابر
- کریوفوبیا: ترس از یخ و سرما
- ترنس فوبیا: ترس از افراد با جنسیت نامطابق (این معضل بیشتر به ظلم و تبعیض نسبت به افراد تراجنس اشاره دارد)
- ترایپوفوبیا: ترس از الگوهای نامنظم و شکل‌های خوشه‌ای که با سوراخ و حفره‌های ریز همراه است
- کومپونوفوبیا: ترس از بافت دکمه‌های خاص
انواع دیگری از فوبیاهای خاص نیز وجود دارند که می‌توانند شامل ترس از بیهوشی، ترس از وارد رابطه شدن، ترس از زایمان، ترس از آمپول و ترس از مرگ باشند.
علائم فوبیا کدام است؟
افرادی که به اختلالات اضطرابی مبتلا هستند، ممکن است در موقعیت‌های خاص دچار حمله پنیک شوند. این حملات به اندازه‌ای ناراحت‌کننده‌اند که فرد برای جلوگیری از وقوع آنها در آینده، ممکن است از موقعیت‌های مشابه اجتناب کند. به عنوان مثال، اگر هنگام قایق‌رانی دچار حمله پنیک شوید، احتمالاً در آینده از قایق‌رانی و حتی از حملات پنیک یا ترس از آب نیز هراس خواهید داشت.
شایع‌ترین علامت فوبیا، حمله پنیک است که می‌تواند زندگی را مختل کند و فرد را ناتوان سازد. ویژگی‌های حمله پنیک عبارتند از:
- افزایش ضربان یا تپش قلب
- تنگی نفس
- مشکل تکلم یا ناتوانی در صحبت کردن
- خشکی دهان
- ناراحتی معده و گوارش
- حالت تهوع
- لرزش بدن
- درد یا گرفتگی قفسه سینه
- احساس خفگی
- سرگیجه یا احساس سبکی سر
- تعریق زیاد
- احساس مرگ قریب‌الوقوع
لازم به ذکر است که فرد مبتلا به فوبیا، لزوماً نباید دچار حمله پنیک شود تا فوبیای او تشخیص داده شود، اما اگر کسی دچار حمله پنیک شود، احتمال ابتلا به فوبیا در او بیشتر است. برای تشخیص فوبیا می‌توان از همین علائم حمله پنیک استفاده کرد. اگر هنگام رویارویی با جسم یا موقعیت خاصی احساس ناخوشایندی همراه با این علائم داشتید، احتمالاً به فوبیا مبتلا هستید.
درمان فوبیا چگونه انجام می‌شود؟
تاثیرات فوبیا بر فرد می‌تواند از آزاردهندگی تا ناتوانی شدید متغیر باشد. افراد مبتلا اغلب خودشان می‌دانند که ترسشان غیرمنطقی است، اما نمی‌توانند در این مورد کاری انجام دهند. همچین تر‌س‌هایی امکان دارد در محل کار، مدرسه و روابط شخصی اختلال ایجاد کند.
برای درمان فوبیا از تکنیک‌های روان‌درمانی، دارو یا ترکیبی از هر دو استفاده می‌شود. اگر به دنبال یافتن درمانی برای هراس خود هستید، باید با روان‌شناس یا متخصص بهداشت روانی ملاقات کنید. رفتار درمانی شناختی (CBT) یکی از متداول‌ترین روش‌های روان‌درمانی برای فوبیا به شمار می‌رود. این روش که با نام مواجهه‌درمانی نیز مشهور است، با قرار گرفتن در معرض منبع ترس در یک محیط کنترل‌شده انجام می‌گیرد.
روش روان‌درمانی چگونه عمل می‌کند؟
روش مواجهه‌درمانی می‌تواند بر افراد مبتلا به فوبیا تأثیر گذاشته و اضطراب آنها را کاهش دهد. این درمان بر شناسایی و تغییر افکار منفی، باورهای غلط و ناکارآمد، و واکنش‌های منفی به موقعیت ترس‌آور متمرکز است. تکنیک‌های جدید CBT از فناوری واقعیت مجازی استفاده می‌کنند تا افراد را با خیال راحت در معرض منابع ترس‌هایشان قرار دهند.
در طول این روش درمانی، فرد با همکاری یک روان‌شناس راهکارهایی را پیش می‌برد تا حساسیت خود را نسبت به شئ یا موقعیتی که از آن می‌ترسد، کاهش دهد. در واقع، این نوع درمان کمک می‌کند افکار و احساسات فرد مبتلا به شئ یا موقعیت تغییر یابد و بیاموزد چگونه واکنش‌های خود را کنترل کند.
هدف نهایی این است که کیفیت زندگی فرد بهبود یابد و دیگر این ترس موجب ناراحتی و محدودیت او نشود. فرآیند مواجهه‌درمانی با کمک متخصص بهداشت روانی واجد شرایط انجام می‌شود. او می‌داند چگونه می‌توان فرد را به‌تدریج و همراه با تمرینات آرامش‌بخش، از طریق افزایش میزان مواجهه، راهنمایی کرد.
روند پیشرفت مواجهه‌درمانی
اگر از عنکبوت می‌ترسید، درمان با فکر کردن به عنکبوت یا موقعیت‌هایی که ممکن است با آن برخورد کنید، آغاز می‌شود. سپس مراحل پیشرفته با مشاهده تصاویر و فیلم‌های عنکبوت ادامه پیدا می‌کند. در نهایت، ممکن است به مکان‌هایی مانند زیرزمین یاطبیعت که تعدادی عنکبوت در آن حضور دارند، بروید. مدت زمانی طول می‌کشد تا درمان‌گر از شما بخواهد به عنکبوت نگاه کنید یا آن را لمس کنید.
در روش درمانی مربوط به مصرف دارو، انواع داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب می‌توانند به کاهش و آرام کردن واکنش‌های احساسی و جسمی در مقابل ترس کمک کنند. در طی روند مواجهه‌درمانی، پزشک و درمان‌گر با تجویز داروهای کاهنده اضطراب به پیش‌برد بهتر درمان کمک می‌کنند.
اگرچه این داروها درمان قطعی فوبیا به شمار نمی‌روند، اما می‌توانند روند درمان را برای فرد کمتر ناراحت‌کننده و آزاردهنده کنند. داروهایی که در کاهش احساسات ناخوشایند اضطراب، ترس و پنیک مؤثر هستند، در دسته مسدودکننده‌های بتا و بنزودیازپین‌ها قرار دارند. ترکیبی از مصرف دارو و روش‌های روان‌درمانی حرفه‌ای معمولاً بهترین نتیجه را به‌همراه دارد و می‌تواند به‌عنوان درمان قطعی فوبیا پیشنهاد شود.
کلام آخر :
همانطور که خواندید، فوبیا انواع بسیاری دارد و فرد با توجه به تجربه‌های شخصی، موقعیت‌های مختلف زندگی، ژنتیک، سن و حتی جنسیت ممکن است به منبعی از ترس که می‌تواند شیء، جسم یا موقعیت خاصی باشد، مبتلا می‌شود. خوشبختانه با پیگیری روش‌های مختلف درمانی که شامل دارو و همچنین تکنیک‌های روان‌درمانی است، می‌توان با امید به قطع هراس‌های بیهوده، زندگی آرام‌تر و بی‌دغدغه‌تری برای فرد مبتلا به فوبیا فراهم آورد.