اختلال پانیک یا هراس (Panic Disorder) یک نوع اختلال اضطرابی است که فرد بهطور منظم دچار حملات ناگهانی وحشت و ترس میشود. این حملات اغلب بدون دلیل خاصی رخ میدهند. همانطور که همه ما در طول زندگی با احساساتی مانند ترس و اضطراب روبرو میشویم که واکنشهای طبیعی بدن هستند، اختلال پانیک نیز شرایطی مشابه دارد. در ادامه به بررسی این اختلال و اطلاعات لازم درباره آن میپردازیم.
حمله پانیک چیست؟ حمله پانیک یک نوع ترس یا هراس شدید است که حتی در صورت عدم وجود خطر واقعی یا علت مشخص، واکنشهای شدید جسمی ایجاد میکند. این حمله ها به شدت ترسناک هستند و ممکن است فرد احساس کند کنترل خود را از دست داده، دچار حمله قلبی شده یا حتی در حال مرگ است.
طبق ویرایش پنجم دستورالعمل تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، حمله پانیک به افزایش ناگهانی ترس یا ناراحتی شدید اشاره دارد که در عرض چند دقیقه به اوج خود میرسد.
بسیاری از افراد در طول زندگی خود تنها یک یا دو بار حملات پانیک را تجربه میکنند و سپس مشکل بهطور خود بهخود برطرف میشود. اما اگر بیش از چهار بار دچار حملات پانیک غیرمنتظره شوید، ممکن است به اختلال هراس مبتلا باشید. طبق مطالعهای در سال ۲۰۱۹، دو تا چهار درصد از افراد در جهان به این اختلال مبتلا هستند. علائم اختلال هراس معمولاً در جوانان ۲۰ تا ۲۴ ساله ظاهر میشوند.
اگرچه حملات پانیک تهدیدکننده زندگی نیستند، اما میتوانند ترسناک باشند و کیفیت زندگی شما را تحت تأثیر قرار دهند. بنابراین، در صورت ابتلا به اختلال هراس باید با پزشک مشورت کنید. درمان مناسب نقش مهمی در کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی شما دارد.
حملات پانیک معمولاً بهطور ناگهانی، بدون هشدار و بدون دلیل واضحی آغاز میشوند. این حملات میتوانند در هر زمانی رخ دهند؛ هنگام رانندگی، در مرکز خرید، در حین خواب یا حتی وسط یک جلسه کاری. ممکن است این حملات بهصورت گاهبهگاه یا بهطور مکرر اتفاق بیفتند.
علائم اختلال پانیک چه هستند؟
به طور معمول، علائم حمله پانیک در عرض چند دقیقه به اوج خود میرسند و معمولاً ۵ تا ۲۰ دقیقه طول میکشند، به طوری که در ۱۰ دقیقه اول، فرد اوج این علائم را تجربه میکند. در موارد شدید، علائم ممکن است بیشتر از ۱ ساعت طول بکشند. اختلال پانیک یا وحشتزدگی ممکن است هر روز چندین بار برای فرد اتفاق بیفتد، یا بهطور هفتگی یا ماهیانه رخ دهد. گاهی اوقات فرد متوجه میشود که ممکن است دچار حمله پانیک شود و در چنین موقعیتی میتواند با تشخیص بهموقع و انجام راههای مقابله، جلوی مشکل را بگیرد. این اختلال در زنان بیشتر از مردان دیده میشود و میتوان با برخی اقدامات پیشگیرانه از وقوع آن جلوگیری کرد. به همین دلیل، پس از فروکش کردن حمله، ممکن است احساس خستگی و فرسودگی کنید. علائم شایع حملات پانیک عبارتند از:
- احساس بروز یک خطر قریبالوقوع
- ضربان قلب سریع و تپنده
- تعریق
- لرزش بدن
- تنگی نفس و احساس خفگی
- گرگرفتگی
- حالت تهوع
- گرفتگی شکم
- درد قفسه سینه
- سردرد
- سرگیجه، سبکی سر یا ضعف
- بیحس شدن یا احساس سوزن سوزن شدن دست و پا
- ترس از دست دادن کنترل بدن
- ترس از مردن
توجه داشته باشید که اختلال هراس پانیک علاوه بر علائم جسمانی، دارای نشانههای روانشناختی نیز میباشد که میتوان به مواردی مانند بیخوابی، زنگ زدن گوش، مشکلات تمرکز، کاهش میل جنسی، احساس گیر کردن غذا در گلو و احساس وحشت و سراسیمگی اشاره کرد.
اختلال پانیک یا وحشتزدگی ممکن است هر روز چندین بار برای فرد اتفاق بیفتد، یا بهطور هفتگی یا ماهیانه رخ دهد.
گاهی اوقات فرد متوجه میشود که ممکن است دچار حمله پانیک شود و در چنین موقعیتی میتواند با تشخیص بهموقع و انجام راههای مقابله، جلوی مشکل را بگیرد.
این اختلال در زنان بیشتر از مردان دیده میشود و میتوان با برخی اقدامات پیشگیرانه از وقوع آن جلوگیری کرد.
علت ایجاد اختلال پانیک یا وحشت زدگی چیست؟
تابهحال پاسخ دقیق و قطعی در رابطه با علل ایجاد اختلال پانیک یا وحشتزدگی بهدست نیامده است و مشخص نیست که چه چیزی باعث حملات پانیک میشود. اما برخی عوامل ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند. در ادامه به بررسی این عوامل میپردازیم تا با آنها آشنا شوید.
عوامل زیستشناختی و جسمانی
بهم خوردن میزان برخی هورمونهای بدن میتواند باعث ایجاد اختلال پانیک شود. موقعیتهایی مانند بارداری، کمکاری یا پرکاری تیروئید، دیابت، بیماریهای کلیوی و موارد مشابه میتوانند در سیستم هورمونی بدن اختلال ایجاد کنند که این اختلالات به حملات عصبی و استرسی منجر میشوند.
اثر ژنتیک و ارث در بروز پانیک
از مهمترین علل ایجاد اختلال هراس و ترس میتوانیم به عوامل ژنتیکی و ارثی اشاره بکنیم. اگر در خانوادهای زندگی میکنید که والدینتان دچار حملات اضطرابی میشوند، احتمال اینکه شما نیز رفتاری مشابه داشته باشید بسیار بالاست. البته نمیتوان گفت که این اختلال به ژن خاصی وابسته است، بلکه ترکیب برخی از ژنها میتوانند چنین مشکلی را به همراه داشته باشد.
تاثیر محیط و اجتماع در اختلال پانیک
یکی از شایعترین علل ایجاد این اختلال محیط و اجتماع است. بسیاری از افراد به دلیل مشکلات خانوادگی، تغییر ناگهانی در محیط زندگی، مرگ عزیزان، زلزله، بیماری و موارد مشابه دچار حملات عصبی میشوند و گاهی این حملات ادامهدار میشوند و فرد دچار اختلال هراس و ترس میشود.
بعضی از تحقیقات نشان میدهند که واکنش طبیعی بدن در زمان مبارزه یا فرار ممکن است با حملات پانیک همراه شود.
مثلا اگر یک خرس گریزلی بهدنبال شما باشد، بدن به طور غریزی واکنش نشان میدهد. ضربان قلب و تنفس افزایش مییابد تا بدن برای مواجهه با شرایط تهدیدکننده زندگی آماده شود.
اگرچه بسیاری از این واکنشها در حمله پانیک نیز رخ میدهند، اما هنوز مشخص نشده است که چرا این حمله زمانی رخ میدهد که هیچ خطر آشکاری وجود ندارد.
با انواع حمله پانیک بیشتر آشنا شوید
تابهحال در پاسخ به این سؤال که اختلال پانیک اتک چیست، مواردی را بررسی کرده و علائم و علل ایجاد این مشکل را نیز مرور کردیم. اما نکتهای که باید در نظر داشته باشید این است که این اختلال انواع مختلفی دارد و فرد در مواجهه با عوامل مختلف دچار این احساسات میشود. اکنون در ادامه به بررسی انواع اختلال هراس میپردازیم تا با شرایط هر یک آشنا شوید.
- اختلال هراس خاص(Specific Phobias)
فوبیا یکی از اختلالات اضطرابی است که با احساس شدید ترس ناشی از یک موضوع خاص همراه است. شخصی که دچار فوبیا است، گمان میکند که با روبرو شدن با موضوعی که از آن فوبیا دارد، بدترین اتفاق ممکن رخ خواهد داد. به همین دلیل، هنگام مواجهه با موقعیت دچار استرس و ترس شدیدی میشود.
برای مثال، آراکنوفوبیا یا عنکبوتهراسی یکی از انواع اختلال هراس خاص است که فرد در مواجهه با عنکبوت و حتی تصور آن دچار ترس شدید میشود. این نوع اختلال شامل ترس از مار، ارتفاع، رعد و برق، هواپیما، خون، و حتی واختلال هراس ثبتنام کنکور نیز میشود. اگر شما دچار این نوع فوبیاها هستید، میتوانید از یک دکتر ترسهای خاص مشورت بگیرید تا راهنماییهای لازم انجام شود.
- اختلال هراس اجتماعی(Social Anxiety Disorder)
اختلال هراس اجتماعی یکی دیگر از انواع اختلال هراس است. افراد مبتلا به این اختلال از انجام فعالیت در اجتماع و حتی ظاهر شدن در جمع میترسند. اگر در اجتماع ظاهر شوند، دچار حملات استرسی و اضطرابی خواهند شد.
این اختلال نوعی احساس خجالت شدید است که فرد از گفتگو با مردم، غریبهها یا افراد صاحب قدرت مانند استاد دانشگاه یا رئیس خود اجتناب میکند، زیرا این کارها باعث ایجاد نگرانی و ترس شدید در او میشود. به همین دلیل، این افراد از اجتماع و موقعیتهای اجتماعی دوری میکنند. توصیه میشود این افراد با یک مشاور ترس مشورت کنند تا بتوانند این مشکل را حل کرده و به درستی در اجتماع حاضر شوند.
- هراس از مکانهای شلوغ یا آگورافوبیا (Agoraphobia)
آگورافوبیا، یا اختلال برونهراسی و گذرهراسی، نوع دیگری از اختلال هراس است. این اختلال زمانی رخ میدهد که فرد هنگام حضور در مکانهای ناآشنا یا فضاهای باز دچار ترس و استرس میشود. به همین دلیل، تمام تلاش خود را میکند که در محیط خانه و محل کار بماند و به محیطهای بیرون و ناآشنا نرود. برخی از افراد دچار این فوبیا، حملات هراس نیز تجربه میکنند و هنگام حضور در مکانهای عمومی دچار این حملات میشوند.
- ترس از تنهایی و تنها ماندن
ترس از تنها ماندن یکی از انواع اختلال هراس در کودکان است، هرچند بزرگسالان نیز میتوانند آن را دید. این اختلال معمولاً زمانی پیش میآید که فرد یا کودک در یک زمان با از دست دادن عزیزان یا دوستان خود مواجه شده باشد. این موضوع میتواند به یک اختلال تبدیل شده و تنش و حملات عصبی را به همراه داشته باشد.
به عنوان مثال، اگر فرد در یک موقعیت تنها بماند، ممکن است دائماً به این فکر کند که در معرض خطر است، که این باعث افزایش سطح اضطراب و نگرانی میشود و ممکن است به حملات پانیک منجر شود.
- اختلال پانیک در خواب
اختلال هراس در خواب معمولاً در شب اتفاق میافتد و باعث میشود که فرد با ترس و دلهره از خواب بیدار شود. در این مواقع، فرد از لحاظ نفس کشیدن دچار مشکل شده و تپش قلب پیدا میکند. هراس و پانیک در شب با یکدیگر متفاوت اند. افراد مبتلا به هراس شبانه از آن بیاطلاع هستند و ممکن است در خواب از رختخواب بیرون بیایند، داد بزنند، گریه کنند و دوباره به خواب بروند.
حمله پانیک اما باعث میشود که فرد بیدار شود و علائم حمله را مشاهده کند و مدت زمان زیادی طول میکشد تا دوباره بتواند بخوابد. تابهحال دلیل اختلال هراس شبانه بهطور دقیق مشخص نشده، اما به نظر میرسد زمانی که یک موضوع در پردازش مغز و سیستم عصبی تأثیر منفی بگذارد و باعث ترس و اضطراب شود، این اختلال رخ میدهد.
- اختلال بدشکلی هراسی
اختلال بدشکلی هراسی نوعی اختلال روانی است که میتواند به عارضهای شدید تبدیل شود و فرد به دلیل شرم و اضطراب از حضور در جمع اجتناب کند. فرد مبتلا ساعتهای زیادی را جلوی آینه میگذراند تا ظاهر و تصویر بدن خود را بررسی کند و مدام فکر میکند که زیبایی کافی برای حضور در اجتماع را ندارد. این اختلال بیشتر در سنین نوجوانی دیده میشود و هر دو جنس دختر و پسر میتوانند آن را تجربه کنند.
خطر فاکتورهای بروز اختلال پانیک
علائم اختلال هراس اغلب در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع میشوند و زنان بیشتر از مردان تحت تأثیر قرار میگیرند. بنابراین، احتمال بیشتری دارد که افراد خاصی به آن مبتلا شوند. معمولاً مواردی که ممکن است خطرات مبتلا شدن به حملات پانیک یا اختلال هراس را افزایش دهند، عبارتند از:
- داشتن سوابق خانوادگی حمله های پانیک یا اختلال هراس
- مواجهه با استرسهای عمده زندگی مانند مرگ یا بیماری جدی یکی از عزیزان
- برخورد با یک رویداد آسیبزا مانند تجاوز جنسی یا یک حادثه جدی
- بروز تغییرهای عمده در زندگی مانند طلاق یا اضافه شدن یک نوزاد جدید
- سیگار کشیدن یا مصرف زیاد کافئین
- داشتن سابقه سوءاستفاده جنسی در دوران کودکی
آیا حمله عصبی پانیک خطرناک است؟ عوارض احتمالی اختلال پانیک
در صورت عدم درمان، حملات و اختلال هراس میتوانند تقریباً بر روی همه بخش های زندگی افراد تأثیر بگذارند. عوارض مرتبط با حملات پانیک عبارتند از:
- به وجود امدن فوبیاهای خاص، مانند ترس از رانندگی یا ترک خانه
- نیاز به مراقبتهای پزشکی مکرر برای رفع نگرانیهای مربوط به سلامتی و سایر شرایط پزشکی
- اجتناب از حضور در موقعیتهای اجتماعی
- بروز مشکلات در محل کار یا مدرسه
- بروز افسردگی، اختلالات اضطرابی و سایر اختلالات روانی
- افزایش افکار خودکشی یا انجام آن
- سوءمصرف الکل یا سایر مواد مخدر
- مشکلات مالی
در بعضی اشخاص احتمال دارد، اختلال هراس ممکن است با آگورافوبیا همراه شود. این افراد نگران هستند که در صورت بروز حمله پانیک نتوانند فرار کنند یا کمک بگیرند و بههمیندلیل تمایلی به خروج از منزل ندارند.
پانیک در کودکان میتواند باعث تاخیر در روند رشد شود. زیرا ترس از حمله ممکن است حضور کودک در مدرسه یا حفظ روابط اجتماعی را دشوار کند.
آیا امکان پیشگیری از حملات پانیک وجود دارد؟
اختلال پانیک درا کثر موارد یک بیماری طولانیمدت است که روند درمان سختی دارد. اکثر افراد مبتلا به اختلال هراس از طریق درمان، برخی از علائم خود را تسکین میدهند. بنابراین، پیشگیری از بروز علائم آن بهترین رویکرد است.
مثلاً میتوانید با اجتناب از مصرف الکل و مواد مخدر، علائم خود را کاهش دهید. برنامه درمانی خود را رعایت کنید تا از ظاهر شدن علائم حمله پانیک جلوگیری کنید. فعالیت بدنی منظم داشته باشید زیرا میتواند به کاهش اضطراب کمک کند. به هر روشی، استرس روزانه خود را مدیریت کنید.
آیا میتوان از ابتلا به اختلال هراس یا پانیک پیشگیری کرد؟
در این مطلب به سوال اختلال هراسی چیست پاسخ دادیم و متوجه شدیم که این مشکل میتواند به شدت سخت و اذیتکننده باشد. اکثر اشخاص به دنبال راهکارهایی برای پیشگیری از این مشکل هستند. در رابطه با این موضوع باید گفت که پیشگیری از حملات اختلال هراس پانیک معمولا سخت بوده و امکان دارد نتیجهی صددرصدی نیز نداشته باشد.
مصرف الکل، مواد مخدر، کافئین و دیگر تحریککنندهها میتوانند احتمال ایجاد این اختلال را بیشتر کنند. بنابراین اولین قدمی که شما باید بردارید، کاهش مصرف این مواد است.
فعالیت بدنی منظم نیز میتواند به کاهش اضطراب کمک کند. مدیریت استرس روزانه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
توصیه میشود که اگر از اختلال یا فوبیای خاصی رنج میبرید، با یک مشاوره آنلاین دکتر مغز و اعصاب مشورت کنید. این کمک میتواند به پیشگیری از تشدید علائم کمک کند و مسیر درمانی مناسبی را برای شما ارائه دهد.
همچنین میتوانید با خواندن تجربیات بیماران دیگر از بخش مربوط به اختلال پانیک، به اطلاعات بیشتری دربارهی این اختلال دست پیدا کنید.
تشخیص اختلال هراس بستگی به معاینات پزشکی دارد. اگر تجربهی علائم اختلال هراس را دارید، بهتر است به مراقبتهای پزشکی مراجعه کرده و از نادیده گرفتن علائم خودداری کنید. در صورت داشتن حمله پانیک، به اورژانس مراجعه کنید تا معاینات لازم انجام شود و اطمینان حاصل شود که وضعیت قلبی شما نرمال است.
پس از بررسیهای اولیه، اگر پزشک تشخیص اختلال هراس را داد، باید به یک دکتر عمومی مراجعه کنید تا برنامهای مناسب برای درمان شروع شود. ممکن است نیاز به معاینات روانشناختی و اعصاب داشته باشید تا درمان مناسب را دریافت کنید.
با این کارها، امیدواریم که بتوانید از علائم اختلال هراس و پانیک بهتر کنترل بگیرید و بهبود یابید.
انواع روشهای درمان اختلال پانیک
درمان حملات پانیک نمیتواند به صورت صددرصدی کامل باشد، اما دکتران متخصص مغز و اعصاب از روشهایی استفاده میکنند که میتواند علائم را کنترل کند. این روشها از جمله روان درمانی و دارو درمانی هستند که میتوانند به شما کمک کنند عملکرد بهتری در برابر ترسهای خود داشته باشید.
روان درمانی اولین گزینهای است که معمولاً برای حملات پانیک و اختلال هراس توصیه میشود. درمان رفتاری-شناختی (CBT) یک نوع معروف از روان درمانی است که میتواند به شما کمک کند تا علائم حملات پانیک را درک کرده و یاد بگیرید که چگونه با آنها برخورد کنید. این نوع درمان میتواند شما را در مدیریت و کنترل علائم حملات پانیک آموزش دهد و در طول زمان به شما کمک کند تا از ترسها و موقعیتهایی که از آنها اجتناب کردهاید، غلبه کنید.
درمان دارویی نیز گاهی اوقات توصیه میشود برای کاهش شدت علائم حملات پانیک. داروهای ضد افسردگی مانند مهارکنندههای بازجذب سروتونین (SSRIs) یا مهارکنندههای بازجذب سروتونین و نوراپینفرین (SNRIs) میتوانند کمک کنند تا علائم پانیک و افسردگی را کنترل کنند. بنزودیازپینها نیز به عنوان آرامبخشها مورد استفاده قرار میگیرند، اما معمولاً فقط برای استفاده کوتاهمدت توصیه میشوند به دلیل خطر ایجاد عادتآوری و عوارض جانبی.
همچنین، میتوانید در خانه برای کمک به تسکین علائم از روشهای خانگی نیز استفاده کنید، از جمله پایبندی به برنامه درمانی، پیوستن به گروههای پشتیبانی، مدیریت مصرف مواد مخدر و مشاوره با پزشک در مورد داروهای گیاهی یا تغییرات در زندگیشما.
بهتر است که همواره در مصرف داروها و روشهای درمانی برای اختلال پانیک، با راهنمایی پزشک خود عمل کنید. از آنجایی که هر فرد و شرایط اختلالش ممکن است متفاوت باشد، پزشک میتواند به شما راهنمایی دقیقتر و شخصیتری ارائه دهد.
برای ادامه درمان اختلال پانیک، میتوانید از روشهای زیر استفاده کنید:
پایبندی به برنامه درمانی: مهم است که به برنامه درمانی ارائه شده توسط پزشک و رواندرمانگرتان پایبند باشید. این برنامه شامل جلسات روان درمانی، تمرینات مدیریت استرس، و تکنیکهای مقابله با ترس و اضطراب میشود.
پیوستن به گروههای پشتیبانی: پیوستن به گروهها یا انجمنهای پشتیبانی میتواند به شما کمک کند تا با افراد دیگری که تجربههای مشابه دارند، ارتباط برقرار کنید و از تجربیات آنها یاد بگیرید.
مدیریت مصرف مواد مخدر: استفاده از موادی مانند کافئین، الکل، و سیگار میتواند حملات پانیک را تحریک کند یا شدت آنها را افزایش دهد. بنابراین، خودداری از این مواد ممکن است به کنترل حملات پانیک کمک کند.
استفاده از داروهای گیاهی: برخی از دمنوشها مانند اسطوخودوس، بابونه، گل گاوزبان، و عرق بیدمشک میتوانند به کاهش علائم حملات پانیک کمک کنند. اما قبل از استفاده از هر گونه داروی گیاهی، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید، زیرا بعضی از آنها ممکن است با داروهای دیگر تداخل داشته باشند.
تمرینات آرامش و تمرکز: تمریناتی مانند یوگا، تمرینات تنفس عمیق، و تکنیکهای مدیریت استرس میتوانند به کاهش تنش و اضطراب کمک کنند و به عنوان راههای مکمل به درمانهای دیگر انجام شوند.
فعالیت بدنی: فعالیتهای ورزشی منظم میتوانند به بهبود روحیه و کاهش تنش کمک کنند. ورزشهای هوازی و فعالیتهایی مانند پیادهروی و شنا میتوانند به شما کمک کنند تا با اضطراب و استرس خود مقابله کنید.
به طور کلی، درمان پانیک نیازمند ترکیبی از روشهای مختلف است و برای بهتر شدن علائم، پیگیر و پایبند به راهنمایی پزشک و رواندرمانگرتان باشید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر برای اولین بار با حملات پانیک روبرو شدهاید، باید به سرعت به مراقبتهای پزشکی مراجعه کنید تا از بدتر شدن و یا افزایش تکرار آنها جلوگیری شود. بسیاری از افرادی که برای اولین بار حمله پانیک تجربه میکنند، اشتباها فکر میکنند که دچار حمله قلبی شدهاند. تشخیص دادن علائم بدون راهنمایی پزشک متخصص ممکن است دشوار باشد. بنابراین، اگر علائم حمله پانیک را تجربه میکنید، بهتر است به زودی مراجعه پزشکی نمایید.
جمع بندی
این مقاله به بررسی سوال “اختلال پانیک چیست؟” پرداخته و همچنین تمامی اطلاعاتی که باید درباره این اختلال را بدانید، مورد بررسی قرار داده است. اکنون که با علائم و عوارض پانیک آشنا شدید، باید توجه داشته باشید که نباید به سادگی علائم این اختلال را نادیده بگیرید؛ به جای آن، با دیدن هر کدام از این علائم، بهتر است با یک مشاور آنلاین متخصص مغز و اعصاب مشورت کنید تا فرآیند تشخیص و درمان به بهترین و سریعترین شکل انجام شود.